Σαλαμίνα

Νησί του Σαρωνικού, κοντά στη δυτική παραλία της Αττικής. Έχει σχήμα ακανόνιστο και στη δυτική του ακτή ανοίγεται ο βαθύς κόλπος της Σ., που χωρίζει σχεδόν σε δύο το νησί. Εκεί βρίσκεται το ομώνυμο λιμάνι. Πρόκειται για μεγάλο παράλιο οικισμό (23.061 κάτ., υψόμ. 20 Μ.), που υπάγεται στη νομαρχία Πειραιά του νομού Αττικής, της περιφέρειας Αττικής. Είναι πρωτεύουσα του νησιού και έδρα του ομώνυμου δήμου (27.512 κάτ., 38 τ. χλμ.), στον οποίο υπάγεται και η κοινότητα Αιαντείου (4.451 κάτ.). Οι ανασκαφές έφεραν στο φως μια μυκηναϊκή νεκρόπολη στη Σ., και ερείπια τειχών· στο ακρωτήριο Κυνόσουρα ένας στρογγυλός λόφος θεωρείται από ορισμένους ως ο τύμβος (πολυάνδρειον) των Ελλήνων που έπεσαν στη ναυμαχία του 480 π.Χ. ναυμαχία της Σαλαμίνας. Ναυμαχία μεταξύ Ελλήνων και Περσών που έγινε την 28η ή 29η Σεπτεμβρίου του 480 π.Χ. στο στενό μεταξύ Σ. και Αττικής. Ενώ ο στρατός του Ξέρξη, αφού διέσπασε την ελληνική αντίσταση στις Θερμοπύλες, προχωρούσε ανεμπόδιστος προς τα νότια, οι Αθηναίοι εκκένωσαν την πόλη τους, σύμφωνα με τη συμβουλή του Θεμιστοκλή, στέλνοντας τις οικογένειες τους στην Τροιζήνα, στην Αίγινα και στη Σ.. Οι ίδιοι συγκεντρώθηκαν στη Σ. όπου βρισκόταν και ο ελληνικός στόλος (αποτελούμενος από 378 τριήρεις κατά τον Ηρόδοτο), στον κόλπο μεταξύ του ακρωτηρίου Κυνόσουρα και της αρχαίας πόλης Σ. Ο περσικός στόλος, που περιλάβαινε κατά τον Αισχύλο 1207 πλοία, ήταν αγκυροβολημένος στο Φάληρο. Στις συσκέψεις μεταξύ των ναυάρχων των διάφορων πόλεων που προηγήθηκαν της ναυμαχίας, οι Πελοποννήσιοι, και κυρίως ο Σπαρτιάτης ναύαρχος Ευρυβιάδης, επέμεναν να γίνει η ναυμαχία κοντά στον Ισθμό, ο Θεμιστοκλής όμως κατόρθωσε τελικά να τους πείσει να παραμείνουν στη Σ. και να ναυμαχήσουν εκεί. Οι Πέρσες, αποβλέποντας στον αιφνιδιασμό των Ελλήνων, κινητοποίησαν το στόλο τους τη νύχτα της παραμονής της μάχης και αφού αποβίβασαν στο μικρό νησί Ψυτάλεια ένα επίλεκτο σώμα, μπήκαν στο στενό και περικύκλωσαν τους Έλληνες. Εκείνοι ωστόσο είχαν πληροφορηθεί έγκαιρα τις κινήσεις του εχθρού από τον Αριστείδη, που ήρθε κρυφά την ίδια νύχτα από την Αίγινα. Έτσι οι Πέρσες, αιφνιδιάστηκαν όταν με την ανατολή του ήλιου ολόκληρος ο ελληνικός στόλος κινήθηκε εναντίον τους. Στο αριστερό άκρο ήταν παραταγμένα τα δεκάξι πλοία των Σπαρτιατών υπό τον Ευρυβιάδη, απέναντι από το στόλο των Ιώνων, και ακολουθούσαν τα πλοία των Αιγινητών και των άλλων ελληνικών πόλεων· στο δεξιό άκρο, αντιμέτωπες προς τους Φοίνικες, βρίσκονταν οι 180 αθηναϊκές τριήρεις με το Θεμιστοκλή. Πρώτα επιτέθηκαν τα αθηναϊκά πλοία και σε λίγο η ναυμαχία γενικεύτηκε: στην αρχή ο αγώνας ήταν αμφίρροπος, αλλά τα αθηναϊκά πλοία, χάρη στην υπεροχή των πληρωμάτων τους και στην επιδέξια τακτική του αρχηγού τους, κατόρθωσαν να τρέψουν σε φυγή τα φοινικικά πλοία και να πλήξουν από τα πλάγια τον υπόλοιπο εχθρικό στόλο. Από τότε κρίθηκε η τύχη της ναυμαχίας: σύγχυση και αταξία επικράτησε στην περσική παράταξη και τελικά οι Πέρσες τράπηκαν σε φυγή προς το Φάληρο, καταδιωκόμενοι από τους Έλληνες. Όταν πλησίαζε το τέλος της ναυμαχίας, ο Αριστείδης, επικεφαλής Αθηναίων οπλιτών, αποβιβάστηκε στην Ψυττάλεια και εξόντωσε την περσική φρουρά. Τη ναυμαχία παρακολούθησε ο Ξέρξης από μια πλαγιά του Αιγάλεω, ίσως το σημερινό Πέραμα. Η ναυμαχία τελείωσε με σοβαρότατες απώλειες για τους Πέρσες: παραδίνεται ότι έχασαν 200 πλοία, ενώ οι Έλληνες μόνο 40, και μεγάλο μέρος των πληρωμάτων τους. Πέρα όμως από τις απώλειες σε ανθρώπους και πλοία, η σημασία της ναυμαχίας της Σ. είναι μεγάλη, γιατί αποθάρρυνε τους Πέρσες και τους έκανε να εγκαταλείψουν ουσιαστικά τον αγώνα, αν και διάθεταν ακόμα δυνάμεις πολύ μεγαλύτερες από εκείνες των Ελλήνων· ο ίδιος ο Ξέρξης εγκατάλειψε τα στρατεύματα του στο Μαρδόνιο και έφυγε στην Ασία. Αεροφωτογραφία της Σαλαμίνας από δορυφόρο της ΝΑΣΑ. Σαλαμίς μία από τις σπουδαιότερες ιστορικές αρχαιοελληνικές θέσεις (φωτ. ΑΠΕ). Σαλαμίνα: η πόλη.